Dit werd me duidelijk tijdens de voorbereiding van de Internationale Charismatische Conferentie voor zendelingen in 1972 in Bangkok. Voor mij werd het ook een begin van mijn genezing van onderdrukte trauma´s uit de Tweede Wereldoorlog. Ik moest regelmatig als zendeling door controle posten of tolgrenzen van vliegvelden. De ambtenaren waren erop getraind om nerveuze mensen uit de stroom van bezoekers te halen en hun koffers na te kijken. Ze haalden mij er altijd uit, maar vonden nooit wat. Ook als ik mijn werkvergunning moest verlengen bij een kleine Thaise mevrouw in uniform, stond ik vaak te bibberen van de zenuwen. Mijn lichaam herinnerde wat ik ´vergeten´ was. Ik had in die tijd al een goede naam opgebouwd als iemand die de Thai begreep en daarom ook goed zielszorg kon doen. Ze hadden me specifiek gevraagd om te spreken over ´emotionele genezing´. Ik had die term nog nooit gehoord, dus kreeg ik een boek die daarover ging. God gebruikte dat boek om de verdringinggordijn weg te trekken, zodat dit thema van de Tweede Wereldoorlog onder ogen moest zien. Toen pas begreep ik mijn zenuwachtigheid als ik geconfronteerd werd met uniforms. Ik realiseerde me hoe dit de vorming van mijn sociale omgangsvormen had benadeeld. Aan de andere kant was er het verhaal van het bombardement in het grensstadje met Duitsland én het bewust zijn van Gods Tegenwoordigheid, met de ervaring van die diepe vrede, wat me opnieuw duidelijk maakte dat God er toen ook bij was.

Bij het begin van de Conferentie was er enige opschudding omdat er ook een groep van Rooms Katholieke priesters en nonnen binnen kwamen. Voor een van de zendelingen was dit moeilijk om te verwerken. Hij was als kind met zijn ouders door een woedende groep dorpelingen, onder leiding van een Rooms Katholieke priester, hals-over-kop het dorp uitgejaagd. Ze moesten letterlijk rennen voor hun leven. Hij zei dat hij niet kon accepteren dat deze mensen ook zouden deelnemen aan de conferentie. Toen stond één priester op, liep op deze zendeling af en zei: “Dit moet een verschrikkelijke ervaring voor jou en je familie zijn geweest. Ik smeek je ons te vergeven. Broeder, mag ik je voeten wassen”? Hij knielde neer bij zijn voeten. Velen van ons hadden tranen in de ogen toen we in de volgende minuten een verzoening zagen groeien.

Later kwamen we met verschillende van deze priesters en nonnen in aanraking omdat ze vlakbij waar wij woonden en lepra station hadden. We startten een gezamenlijke bidstond. Na enige tijd kwam de voorzitter van onze Siam-zending ons vragen hier mee te stoppen daar lokale protestantse gemeenteleden er problemen mee hadden.

God is genadig. Hij ging door met het zegenen van mijn werk en ik ontwikkelde mijn “Zegenend Helpen” (ZH) benadering. ZH is gericht op bemoediging. Je vindt uit wat God al gedaan heeft in iemands leven en je bevestigt dat met zegenen. Ik ontdekte dat elke benadering die op iets negatiefs wees in getraumatiseerde mensen, gelijk op grote weerstand stuitte. Zoals ik al eerder noemde, staan ze altijd op scherp, om te vechten, weg te rennen, te bevriezen of gewoon uiterlijk meegaand toe te geven, als het toch niet anders kan. Het is ook mogelijk dat ze niet geregistreerd hadden wat er werd gezegd en ze te verlegen waren om je dit te vertellen. Het uiteindelijke resultaat was een beleefd positief reageren, zonder dat er enige actie volgde.

Dit bracht me tot het formuleren van de volgende regel: Confrontatie zonder Relatie brengt Separatie. Je hebt nu eenmaal een relatie nodig om te genezen van relationele wonden. Dit was de achtergrond van mijn “voorzichtige benadering” in ZH. In de meer dan veertig jaar dat ik met getraumatiseerde personen heb gewerkt is dit voor mij zo essentieel geworden, dat ik slechts dat wil bespreken wat men zelf naar voren brengt. 

Het lichaam herinnert zich

Ik ontdekte ook dat “het lichaam zich herinnert wat er gebeurde, zowel goede als slechte ervaringen”, terwijl we er zelf eigenlijk geen notie van hebben waarom we doen wat we doen. “Het lichaam kan ook nieuwe herinneringen aanleren” was mijn antwoord op de vraag hoe getraumatiseerde mensen met een meer ontspannen lichaam konden omgaan. Wat is er nodig om je lichaam tot ontspanning te brengen? Het is normaal voor een ´op Jezus gerichte gelovige` om de woorden te horen: ´geef je zelf over aan Jezus´. Een getraumatiseerde persoon zal denken: hoe doe ik dat? Ik leerde dat ik moest vertellen over mijn strijd met de christelijke paradox: God is almachtig en alwetend, toch gebruikt Hij zelden zijn kracht om een misbruikende persoon te stoppen. Overlevenden van misbruik begrepen wel iets van mijn probleem. Ze werden geforceerd om dingen te doen die ze niet wilden. Soms reageert hun lichaam op een positieve manier op het misbruik en de dader zei dan: “zie je wel je vindt het zelf prettig”. Velen hebben tegen me gezegd “mijn lichaam heeft me verraden”. Ik vertel hen mijn inzicht van wat de Bijbel mij zegt hierover (1). Ik voeg er echter aan toe:

“Praat er a. u. b. met God over. Hij begrijpt je woede doe je tegen Hem hebt. Hij straft je niet omdat je Hem niet begrijpt en ik ben het met je eens, dit had nooit mogen gebeuren. De Bijbel geeft ons een opdracht ´wees toornig, maar zondig niet´. Vraag Hem om in je woede te komen en het te zuiveren van zonde. Je woede is belangrijk! Hij kan je helpen om de kracht van je woede om te zetten in een positieve actie”.

Op deze manier heb ik veel overlevenden van seksueel misbruik kunnen helpen om tot een vorm van begrip en zelfs tot acceptatie te komen waarom Hij een dader niet stopte.

Het is nog maar een jaar of twaalf geleden dat ik dit kon zeggen over mijn oorlogstrauma´s.

Om zo ver te komen kost echter behoorlijk wat tijd. Intussen vertel ik wel dat ze kunnen proberen hun lichaam te ontspannen door b.v. een paar keer diep adem te halen, een stevige wandeling te maken, een hond of een kat te aaien, bewust hun gedachten af te keren van de dader door te kiezen een ontspannend boek te lezen. Als ze weer eens getriggerd worden en de woede als een vulkaan op uitbarsten staat, raad ik ze aan om hun gebalde handen met ontspannen vingers, te openen. Het is vrijwel onmogelijk om dan te exploderen.

Yoga

Een van de belangrijke hulpmiddelen in de seculiere hulpverlening is Yoga. Dit wordt echter in traditionele christelijke kringen niet goed geaccepteerd. Ik heb zelf mensen ontmoet die, om welke reden dan ook, onder de macht van een Hindu god kwamen. Toen ze Jezus als hun Heer ontmoetten kwam er een gevecht en moesten ze vaak geholpen worden vrij te komen van de macht van deze godheid. In dit geval is Yoga niet veilig voor een gelovige. Wat kun je dan zeggen dat ze wel zouden kunnen doen?

Het is normaal dat Christenen willen bidden en/of knielen als een teken van overgave aan God. Je kunt ze aanmoedigen om dat te doen door ook bijvoorbeeld samen te knielen. Als ze daartoe bereid zijn en ze voelen zich veilig bij de hulpverlener, kan het zijn dat ze  er voor willen kiezen erbij te gaan liggen. Ik kan heel goed begrijpen dat ze zich echt veilig moeten ervaren, als ze tot zo een keuze komen. In dat geval probeer ik ze toe te dekken met een dunne deken of iets wat een gevoel van bescherming geeft. Het voordeel is dan wel dat ze hun lichaam kunnen laten doen wat het ook maar wil (zoals met microbewegingen als trillen, schokjes en onwillekeurige bewegingen). Als spieren zich ontspannen kunnen er zaken die hun lichaam herinnerd, naar boven komen. Ik heb dit door de jaren heen geleerd door te observeren wat er gebeurd. Later werd ik ook geholpen boeken van Peter Levine en Bessel van der Kolk (een Nederlander van geboorte, die in de USA, psychiater en trauma specialist geworden is). Ik probeer deze microbewegingen dan ook aan hulpvragers uit te leggen en waarom dit een element is van het genezingsproces.

Al vroeg in mijn protestantse tijd ontwikkelde ik een Esther Programma en een Anti-Schaamte Programma, om zo door nieuwe ervaringen kan  men leren zich te ontspannen.

Het Esther Programma

Vooral overlevenden van seksueel misbruik hebben problemen met bewust aandacht geven aan hun lichaam. Het doet gewoon te veel pijn het verleden te herinneren. Mijn schroom om erover te praten kwam aan de orde toen ik een vrouw ontmoette nadat ik iets had gezegd over seksualiteit. Ze zei “Ik heb vier zonen gehad, mijn man had al het plezier en ik heb alle problemen gehad”. Ze wilde erover praten en kwam op een dag mijn kantoor binnen. Op het moment dat ze in de deuropening stond overviel me de gedachte: ´deze vrouw heeft in het geheel geen uitstraling´. Gelijk zei de Heer me in mijn denken: “Ik ga haar een prinses maken”. Mijn directe vraag was toen “hoe dan Heer”? God gaf me toen een aantal beelden uit het boek Esther, hoe ze uitgekozen was, hoe ze gebaad werd, geparfumeerd, aangekleed en klaar gemaakt voor een ontmoeting met koning Ahasveros”.

Haar bereidheid om dit alles te doen transformeerde haar in een jonge vrouw die wist wat ze wilde. Ze werd ook de oorzaak dat de Joden niet werden vernietigd. Ik heb dit Esther programma meer uitgewerkt in mijn boek “Vrede doet Bloeien”(2). In de loop van de gesprekken ontwikkelde zich het volgende verhaal: De dame vertelde me dat ze helemaal niets met haar lijf had. Toen ik vroeg hoe ze zich douchte zei ze: “erg heet en erg snel”. Ze gebruikte geen parfum en ze had al helemaal niets met ´deftige kleren´. Wel kort samengevat: ze moest zich wennen aan het douchen op een normale temperatuur en ervan leren hoe ze kon genieten van deze tijd. Ze moest leren parfum te gebruiken en ze kon beginnen met het sparen voor een mooie kleding. Dat alles kostte haar tijd. In een jaar groeide toe naar het moment dat ze een honeymoon party kon organiseren en de verrassing voor haar echtgenoot was dan ook groot, toen ze een hotel had geboekt (ze hadden nooit een honeymoon gehad). Ze belde me op van uit het hotel. Met een wat boze stem zei ze me: “we tuimelen om in bed. Waarom heeft dit zolang moeten wachten”? Toen lachten we beiden en hing ze op… Toen ze weer kwam voor een gesprek hebben we nog even hierover tegen elkaar geglimlacht. Zij gaf verder geen details en ik vroeg niet door…

Het Anti-Schaamte Program

 Meer recentelijk heb ik een Anti-Schaamte Program ontwikkelt voor het gebruik in de westerse cultuur. In andere gebieden zal men zich aan de lokale mogelijkheden (en onmogelijkheden) moeten aanpassen.

Fase 1

Het start net zoals het Esther Programma met het douchen, terwijl men luistert naar aanbiddingsmuziek, (het werkt ook uitstekend met muziek van Mozart, dit voor personen die niet zo bekend zijn met aanbiddingsmuziek). De gedachte is om te zorgen een positieve atmosfeer te scheppen, terwijl je je doucht. Ik zeg daar wel bij dat ze net voor ze het vervelend gaan vinden, al moeten stoppen met douchen. Velen kunnen het in het begin niet langer dan een paar minuten aan, op zijn hoogst één aanbiddingslied… “Dan is het wel weer genoeg”. Langzaam maar zeker leren ze om langer te douchen. Ik zeg erbij dat ze 4 of 5 aanbiddingsliederen (ongeveer 20 minuten) als einddoel kunnen stellen. Wanneer dat bereikt is kunnen ze daarna wel korter douchen. Vrouwen hebben een veel gevoeligere huid dan mannen. Daarom moeten ze na een douche beurt hun huid zorgvuldig met bodylotion insmeren tegen de jeuk. Om zo met je eigen huid om te gaan is ook genezend!

Fase 2

Dit vaak wel even iets moeilijker. In deze fase kunnen ze gaan proberen hun lijf zonder schaamte te ervaren. Daarom is fase 2 iets wat je moet doen als je alleen thuis bent. Zet je telefoon uit en kies ervoor om niet op de deurbel te reageren. Dan zijn er flanellen lakens nodig, omdat gewone lakens in de regel te koud aanvoelen. Om je huid beter te voelen kruip je na het douchen zonder kleren aan, tussen de lakens en/of dekbed. Je kunt dat op vier manieren doen: op je linker of rechterzijde, op je buik en op je rug. Ik stel altijd voor om te beginnen met de manier waarop men in slaap valt. Het doel is om zich te ontspannen met aanbiddingsmuziek of andere ontspannende muziek en mee te hummen met de melodie. Terwijl ze zo onder de lakens of dekbed liggen, moeten ze wel oppassen dat dit niet langer duurt dan dat het nog als goed ervaren wordt. Voor een aantal mensen was het al na een minuut dat ze opsprongen en zeiden “nu is het wel weer genoeg”. Dat is prima. Forceer niets! Een mevrouw toonde me een wat kinderlijke tekening van haar slaapkamer. Ze had planken op de deur getekend “om moeder buiten te houden”… dat was toen voor mij de eerste keer dat ik hoorde dat ook moeders hun kinderen seksueel kunnen misbruiken…

Door dit ritueel dagelijks te herhalen totdat men na twintig minuten weer op staat, begint men te leren genieten van het lichaam. De volgende dag nog eens twintig minuten en je bent klaar voor de volgende lichaamspositie, Dit alles kost dus behoorlijk wat tijd. Het zijn de goede ervaringen die je alleen beleefd, wat je kan helpen vrij te worden van die diepe schaamtegevoelens. Voor mij was de ervaring om zo naakt op mijn rug onder mijn dekbed te liggen, het moeilijkste van dit genezingsproces.

Fase 3. 

Deze fase is het wel nodig om de slaapkamer te verwarmen. Na het douchen weer op bed liggen, op de rug, nu naakt zonder toplaken, met aanbiddingsmuziek en/of door God hardop te danken dat ze het verleden allemaal overleefd hebben. Dat ze vandaag leven en niet in de tijd van toen de schaamte hen zo diep geschokt heeft. Het bewust maken dat er een tijdsverschil ligt tussen ´nu en toen` is ook zó belangrijk. Na dit nog eens op een andere dag dit te herhalen zijn ze klaar voor fase 4.

Fase 4

Daar hebben ze, als dat mogelijk is, een levensgrote spiegel voor nodig (het kan ook met kleinere spiegels). Dan naakt voor de spiegel te staan en je bekijkt je lichaam en zegt tegen je zelf en tegen God wat je mooi vindt in wat je ziet. Mensen klagen in de regel: dit is te dik, dat te dun, daar te mager daar te vet. Het gaat erom dat je God dankt voor wie je bent. Een vrouw zei later tegen me: “Téo, het heeft me wel geholpen, alleen 20 minuten zo voor de spiegel te staan was wel wat lang”. Ik begon te lachen en zei: neem me niet kwalijk, ik was vergeten te zeggen dat dit niet nodig was. Een keer goed kijken en dit nog eens op een andere dag te herhalen en je zelfte complimenteren met wat je mooi vindt, is genoeg.

Fase 5

Dit is het einde van het Anti-Schaamte Programma. Daar moet wat voor gevierd gaan worden! Ik stel ze voor dat ze twee stel ondergoed kopen dat 4 of 5 keer zo duur is als wat ze nu aan hebben. Als ze dit aantrekken weten ze: ik ben duur aangekleed, ik ben een prinses!

Sommigen zeggen me dat dit wel een kostbaar programma is. Ik stel daar tegenover dat de psychiater, als je daar al bij komt, of een psycholoog nog duurder is…. In ieder geval is het een manier die velen geholpen hebben met nieuwe ogen naar zichzelf te kijken.

¹ Zie Hoofdstuk 6 van mijn boek Vrede doet Bloeien

²  Het verhaal van Esther is te vinden in de Bijbel.

³ From Shame to Peace pg.219-222

Zing liederen voor de Heer, vrienden van God, en prijs zijn heilige naam.